بغیة الطلب فی تاریخ الحلببغیة الطلب کتاب جامع و دقیقی در جغرافیا و تاریخ حلب است که اطلاعات مهمی نیز درباره شام، مصر و عراق دارد. فهرست مندرجات۲ - آشنایی با بغیةالطلب ۲.۱ - جغرافیای حلب ۲.۲ - آب و هوا و معادن حلب ۲.۳ - فضایل حلب ۲.۴ - بناها، حصارها، بیمارستانهاو مدارس حلب ۲.۵ - شرح مفصل مشاهیر و رجال ۳ - ویژگی بغیة الطلب ۴ - نگهداری بغیة الطلب ۵ - چاپ‌های بغیة الطلب ۶ - خلاصه بغیة الطلب ۶.۱ - شرح حال امرا ۶.۲ - سرنوشت ملت‌ها تا قرن هفتم هجری ۶.۳ - چاپ‌های خلاصه بغیة الطلب ۷ - فهر ست منابع ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - آشنایی با کتاب بغیة الطلب و نویسنده آنبغیة الطَلَب یا بغیة الطلب فی تاریخ الحلب کتابی در جغرافیا و تاریخ حلب، نوشته کمال الدین عمر بن احمد بن ابی جراده حلبی مشهور به ابن عدیم (۵۸۸ ـ ۶۶۰)، فقیه، قاضی، مورخ، ادیب، شاعر، خطاط، حافظ قرآن و سیاستمدار است. بغیة الطلب کتابی جامع است که اطلاعات مهمی نیز درباره شام، مصر و عراق دارد. این کتاب نمونه خوبی در شیوه جغرافیانویسی و تاریخ نگاری اسلامی است که با استناد به روایات شفاهی و مآخذی که تا زمان مؤلف در دسترس بوده، نوشته شده است. همچنین اطلاعات منحصری درباره سرزمین‌های خلافت به دست می‌دهد که در کتاب‌های دیگر وجود ندارد. و به واسطه این کتاب از تاراج مغول، حمله صلیبی‌ها و حوادث طبیعی مصون مانده است. ۲ - آشنایی با بغیةالطلب۲.۱ - جغرافیای حلبجلد اول، جغرافیای حلب است مشتمل بر شرحی درباره جغرافیای تاریخی این منطقه، پیش از اسلام و بعد از آن [۱]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲ـ۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
مؤلف به نظریات جغرافی نویسان پیشین، نظیر جیهانی، درباره مناطق غربی قلمرو اسلام اشاره می‌کند [۲]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۰ـ۲۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و آنگاه با ذکر نام دریاچه ها، توضیحاتی درباره آن‌‌ها می‌دهد [۳]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و سپس به توضیح درباره رودخانه های منطقه حلب می‌پردازد [۴]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۶۲ـ۳۹۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و پس از آن با ذکر نام کوهها،وقایع تاریخی مربوط به هریک را شرح می‌دهد. [۵]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۵ـ۵۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
ابن عدیم در این جلد، حلب را جزو اقلیم چهارم از اقالیم سبعه شمرده، و با استناد به آثار بطلمیوس، طول و عرض جغرافیایی آن را مشخص کرده است. [۶]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۵۴ به بعد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲.۲ - آب و هوا و معادن حلبهمچنین به شرح آب و هوای منطقه، با توجه به روایات تاریخی از زمان اسکندر به بعد پرداخته است [۷]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۶۲ـ۶۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
پس از آن معادن و سنگ‌های منطقه را، با استناد به محققان پیشین، توضیح داده است. [۸]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۶۵ـ۷۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
باب‌های بعدی کتاب، درباره مزارات، قبور انبیا و اولیا، مقام ابراهیم [۹]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۷۱ـ۸۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، عجایب و غرایب حلب، مکان‌های خاص و طلسمات این منطقه است. [۱۰]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۸۳ ـ ۸۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲.۳ - فضایل حلبدر این مجلد، بابی در فضایل حلب هست که مؤلف در آن، با نقل روایاتی از نبی اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به ستایش این منطقه پرداخته [۱۱]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۹۰ـ۹۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و سپس حلب را در دوره فتوح شرح داده است.
۲.۴ - بناها، حصارها، بیمارستانهاو مدارس حلبباب دیگر درباره بناها، حصارها، بیمارستانها، مدارس و... از ابتدا تا زمان ابن عدیم است، چه آن‌‌ها که ویران شده و چه آن‌‌ها که باقی مانده است. [۱۲]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۹۹ـ۱۱۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
در انت‌های این جلد، مؤلف با ذکر نام شهر‌های این منطقه، نظیر قِنسرین [۱۳]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۷، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، انطاکیه [۱۴]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۵۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، حماة [۱۵]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، طرسوس [۱۶]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۰۶ـ۲۴۷، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و شام [۱۷]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۴۰ـ۳۶۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
به توضیح مفصل درباره آن‌‌ها پرداخته، از جمله ضبط صحیح نام شهرها، آب و هوا، مردم شناسی، تجارت، صناعت، تاریخ حکام و سلاطین رومی و مسیحی و اسلامی، تاریخ شهرها و نام فضلا، شعرا و علما را آورده است.
۲.۵ - شرح مفصل مشاهیر و رجالاز جلد دوم تا پایان کتاب، شرح مفصلی است درباره مشاهیر و رجالی که در این منطقه بوده‌اند، و ذیل نام مشاهیر، تاریخ منطقه حلب بتفصیل آمده است. در این مجلدات، اعلام به ترتیب حروف الفبا مرتب شده‌اند. ابن عدیم پس از شرح اصل و نسب مشاهیر، به توضیح مفصل درباره وقایع زندگی آن‌‌ها می‌پردازد و از بناهایی سخن می‌گوید که ایشان بانیان آن‌‌ها بوده‌اند. [۱۸]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۲ به بعد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
او با شرح مستند وقایع و زمان دقیق آن، بر ارزش کتاب خود افزوده است.
شرح رجال او دور از تعصبات قومی و اعتقادی است. مؤلف، امارت حجاج بن یوسف را به همان صورت شرح می‌دهد [۱۹]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۷۵ـ۹۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، که فاجعه کربلا را [۲۰]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۶، ص۱۲۰ـ۲۰۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
شرح داده است.
او همچنین بیطرفانه متفکران فِرَق مختلف، مانند معتزله و قرمطی، را معرفی می‌کند. ۳ - ویژگی بغیة الطلببخش تاریخی بغیة الطلب، چون به شرح رجال به ترتیب الفبایی پرداخته است، توالی تاریخی ندارد، به طوری که در یک جلد هم درباره دوره فتوح [۲۱]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۱۶۲ـ۱۷۱، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
اطلاعاتی هست، هم درباره دولت سلاجقه. [۲۲]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۳۲۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
از ویژگی‌های دیگر این کتاب، ذکر نام منابعی است که از بین رفته‌اند؛ نظیر القرع و الشجر فی النسب، تألیف ابومحمد نسابه. [۲۳]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۰۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
کتاب تاریخ معری تألیف ابی غالب همام بن فضل بن مهذب معری [۲۴]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۹۱، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و کتاب نسب الاوس و الخزرج، تألیف ابومحمد نسابه معروف به ابن القداج و جز
۴ - نگهداری بغیة الطلببغیة الطلب در اصل در ۳۰ـ۴۰ جلد تألیف شده بوده که از آن همه فقط ده جلد، به خط مؤلف موجود است و در کتابخانه های استانبول نگهداری می‌شود [۲۵]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج ۱، مقدمه، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
جلد اول: کتابخانة ایاصوفیه، ش ۳۰۳۶؛ هشت جلد: کتابخانة طوپقاپی، ش ۲۹۲۵؛ دو جلد: کتابخانة ملت/ سلیمانیه امروزی، ش ۱۴۰۴).بخش حرف «م» این کتاب گم شده است. [۲۶]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ سویم، مقدمه، ص ۱۹ـ۲۱، آنکارا۱۹۷۶
سه جلد از این کتاب نیز، در کتابخانه های موصل، پاریس و لندن موجود است. [۲۷]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب،ج ۱، مقدمه، پانویس ۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۵ - چاپ‌های بغیة الطلباز مجلدات بغیة الطلب، یک مجلد آن با همین عنوان، به کوشش علی سویم (۱۳۵۶ ش /۱۹۷۶) به چاپ رسیده و چاپ دیگر از تمام مجلدات موجود آن، در سوریه به تحقیق سهیل زکار (۱۳۶۷ ش /۱۹۸۸) انجام شده است. و نیز فؤاد سزگین، چاپ عکسی نسخة استانبول را در مؤسسة تاریخ علوم عربی و اسلامی (معهد تاریخ العلوم العربیة و الاسلامیة) آلمان منتشر کرده است. ۶ - خلاصه بغیة الطلب۶.۱ - شرح حال امراابن عدیم از کتاب بغیة الطلب در ۶۴۱، خلاصه‌ای به نام زبدة الحلب مِن تاریخ حلب نوشت که در آن به شرح حال امرا و اعیان و ملوک پیش و بعد از اسلام حلب ـ مانند دولت یونانیان، مسیحیان، صدر اسلام، خالدبن ولید، امویان، عباسیان، اخشیدیان، حمدانیان، فاطمیان، مرداسیان، سلجوقیان، باطنیه، ارتقیان، زنگیان، ایوبیان و نیز جنگ‌های صلیبی ـ پرداخته است. [۲۸]
ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، جا‌های متعدد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۶.۲ - سرنوشت ملت‌ها تا قرن هفتم هجریاو همچنین در خلال حوادث، به سرنوشت ترکها، کردها، عربها، مسلمانان و مسیحیان تا قرن هفتم هجری اشاره کرده است. [۲۹]
ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، جا‌های متعدد،چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
نسخه های متعددی از این خلاصه را بروکلمان [۳۰]
ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
فهرست کرده است.
۶.۳ - چاپ‌های خلاصه بغیة الطلباین کتاب در ۱۲۳۵/ ۱۸۱۹، در پاریس و در ۱۲۳۶/ ۱۸۲۰ در بن چاپ و منتشر شد و در ۱۳۳۰ ش/ ۱۹۵۱، به کوشش سامی الدهان، در دمشق چاپ و منتشر گردید. بخشهایی از این کتاب را باربیه دومنار و بخش‌های دیگر را ادگار بلوشه به فرانسه ترجمه کرده‌اند. [۳۱]
د.اسلام ، چاپ دوم ذیل «ابن عدیم».
زبدة الحلب در ۱۳۷۵ ش /۱۹۹۶ نیز در بیروت، به کوشش خلیل منصور، چاپ و منتشر گردید. ۷ - فهر ست منابع(۱) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹. (۲) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ علی سویم، آنکارا۱۹۷۶. (۳) ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بغیة الطلب فی تاریخ الحلب»، شماره۱۵۳۷. |